Folklor
FolklorFolklor (ang. folk-lore "wiedza ludu") – symboliczno-artystyczna dziedzina
kultury ludowej
, mająca charakter wieloskładnikowy, niejednolity i
synkretyczny
. Historia pojęcia i jego zakresTermin "folklor" wprowadził do obiegu naukowego brytyjski pisarz
William Thoms
w
1846
roku, określając nim najstarsze składniki kultury takie jak "pradawne zwyczaje, obyczaje, obrzędy, zabobony, ballady, przysłowia etc.". Z biegiem czasu termin ten upowszechnił się na całym świecie, a zwłaszcza w Europie, gdzie sprzyjały mu panujące wówczas prądy umysłowe, a w szczególności gloryfikujący
kulturę ludową
Romantyzm
. Początkowo badania folkloru prowadzono w ramach
etnografii
,
literaturoznawstwa
,
historii sztuki
,
religioznawstwa
,
językoznawstwa
i
muzykologii
[1]. Dopiero w latach trzydziestych
XX wieku
, za sprawą uczonych europejskich wyodrębniła się
folklorystyka
- samodzielna dyscyplina naukowa, której przedmiotem poznania jest folklor. Od samego początku istnienia terminu "folklor", pojawiły się wśród badaczy daleko idące rozbieżności w rozumieniu zakresu tego pojęcia. Zajmowano w tej sprawie trzy stanowiska. Pierwsze z nich, reprezentowane np. przez
Archera Taylora
, wyznaczało maksymalnie szeroki zakres folkloru, włączając doń nie tylko kulturę symboliczną i społeczną, ale także elementy kultury materialnej (np. narzędzia, stroje, kształty wsi, budownictwo itp.). Przeciwieństwem tego stanowiska była orientacja literaturoznawcza, reprezentowana np. przez J.M. Sokołowa, która zawężała folklor wyłącznie do literatury ustnej (bajki, podania, legendy, pieśni, przysłowia)[2]. Współczesna folklorystyka zajmuje stanowisko pośrednie włączając w zakres folkloru dziedzinę
zwyczajów
,
obrzędów
i wierzeń wraz z kulturą artystyczną obejmującą literaturę ustną,
muzykę
i
taniec
. Typologie folkloru
Józef Burszta
wyróżnia trzy rodzaje współcześnie istniejącego folkloru: - Zanikający folklor tradycyjny
Obejmuje on klasyczne gatunki literatury ustnej, oraz wokalno-muzyczne i choreograficzne relikty dawnej obrzędowości. - Folklor współczesny (spontaniczny)
Jest wyrazem aktywności twórczej poszczególnych subkultur, ale obejmuje również przekaz interspołeczny, zaspokajając różne potrzeby międzyludzkiej komunikacji. Transmisja treści następuje zarówno w kontaktach bezpośrednich, jak i poprzez różnego rodzaju środki przekazu (słowo drukowane, telewizja, internet). Obejmuje takie formy jak: pogłoska, plotka, anegdota, dowcip, satyra towarzyska, stereotypowy toast, formuła życzeniowa, porzekadło, przysłowie sytuacyjne, parodia, legenda miejska, itd. Jest to zjawisko wtórne, obejmujące teksty i obrzędy wyuczone, opracowane stylistycznie i przedstawiane w sytuacjach celowo zaaranżowanych (np. kapele grające na tradycyjnych instrumentach, zespoły wokalne i taneczne, np.
Zespół Pieśni i Tańca Politechniki Warszawskiej
,
zespół "Mazowsze"
) Określa się je jako
folkloryzm
[1]. Inne podziały- Kryterium socjohistoryczne pozwala wyróżnić np. folklor chłopski, szlachecki, miejski, robotniczy.
- Kryterium środowiskowe, np. folklor żołnierski, marynarski, przestępczy, uczniowski.
- Kryterium zawodowe, np. folklor górniczy, rybacki.
- Kryterium regionalne, np. folklor góralski, kaszubski, śląski.
- Kryterium sytuacyjno-okolicznościowe, np. folklor wojenny, strajkowy, obozowy.
- Kryterium etniczne, np. folklor cygański, żydowski.
- Kryterium dominanty środków wyrazu, np. folklor słowny, muzyczny, taneczny, widowiskowy, plastyczny (maski, kostiumy)[3].
Charakterystyka przekazu folklorystycznegoTransmisja tekstów folkloru jest anonimowa, spontaniczna, ekspresyjna i następuje w warunkach bezpośredniego kontaktu nadawcy i odbiorcy. Odbywa się w określonych okolicznościach (sytuacjach folklorotwórczych) np. podczas obrzędów rodzinnych, dorocznych, zabawy i wymaga odpowiednich kompetencji kulturowych odbiorcy (np. podzielania określonego stosunku do norm społecznych, znajomości faktów związanych z przekazywanym tekstem itp.). Nadawcami są kompetentni reprezentanci tradycji, zwykle jednostki uzdolnione. Przekaz folklorystyczny zakłada wymienność ról między nadawcą i odbiorcą. Odbiorcy przekazu współdeterminują jego formę (np. gdy słuchacze wyrażają niedowierzanie, co do opowiadanych treści, gawędziarz rozbudowuje w danym fragmencie szczegółowe opisy detali, aby przekonać słuchaczy o autentyczności zdarzenia). Z kolei transmisja umiejętności wokalno-muzycznych i choreograficznych następuje poprzez naśladownictwo, lub przez celowe przyuczenie u przekazującego (np. gry na instrumencie)[1]. Funkcje folkloruW swym środowisku macierzystym folklor wyraża i zaspokaja podstawowe potrzeby egzystencjalne i jest jedyną rzeczywistością symboliczną. W treściach folkloru wyraża się sposób pojmowania rzeczywistości, a także określony do niej stosunek. Według Rocha Sulimy realizuje następujące funkcje: - Estetyczna: kształtowanie upodobań artystycznych, rozwijanie wyobraźni
- Wychowawczo-etyczna: przekaz zasad moralnych, mądrości życiowej, wzorów zachowań i ekspresji, wyrażanie aprobaty lub dezaprobaty wobec określonych zachowań i postaw.
- Psychologiczna: wywieranie uspokajającego lub pobudzającego wpływu na odbiorców.
- Regulacyjna: modelowanie życia wspólnotowego, podtrzymywanie tradycji i więzi grupowej.
- Polityczno-społeczna: np. wyrażanie protestu wobec ucisku i niesprawiedliwości (np. folklor antyfeudalny, antyszlachecki, antyhitlerowski).
- Rozrywkowo-autoteliczna
Tekst folkloru Cechy tekstu folkloru- Wariantywność – wynika z wyłącznie ustnej transmisji, która sprzyja twórczemu przetwarzaniu tekstu, wprowadzaniu dodatków, uzupełnień.
- Strukturalne powiązanie z mimiką, gestem, choreografią.
- Oralność i dialogiczność (kontakt "twarzą w twarz")
- Formuliczność (powtarzalność schematów kompozycyjnych i tematycznych)
Systematyka tekstów folkloruWedług
Jerzego Bartmińskiego
gatunki tekstów folkloru dzielą się na: - autonomiczne (nie powiązane ściśle z sytuacją wykonania, np. podanie, zagadka, pieśń historyczna)
- zwyczajowe (związane z zwyczajami wielkanocnymi, żniwnymi, np. kolędy, pieśni dożynkowe)
- obrzędowe (np. oracje weselne, lamenty pogrzebowe)
- okolicznościowe (np. kołysanki, zamawiania znachorskie)
Rola folkloru w historii kulturyZ wartości artystycznych folkloru czerpali poeci, pisarze i muzycy. Ludowość inspirowała twórczość
romantyków
, a także
neoromantyków
(
Młoda Polska
,
Młode Włochy
), była kluczowym czynnikiem w procesie kształtowania się literatur narodowych i ważnym składnikiem idei politycznych i artystycznych. W
XIX wieku
folklor przyczyniał się do wzrostu świadomości narodowej i stał się podstawą tożsamości etnicznej narodów europejskich, był też składnikiem ideologii politycznych, np. realnego socjalizmu. - Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .
Przypisy- ↑ 1,0 1,1 1,2 Józef Burszta, Folklor [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa-Poznań 1987.
- ↑ Julian Krzyżanowski, Folklor, [w:] Słownik folkloru polskiego, J. Krzyżanowski (red.), Warszawa 1965.
- ↑ Roch Sulima, Folklor [w:] Wielka encyklopedia powszechna PWN, t., Warszawa
Bibliografia- Julian Krzyżanowski, Folklor, [w:] Słownik folkloru polskiego, J. Krzyżanowski (red.), Warszawa 1965.
- Dorota Simonides, Folklor słowny, [w:] M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej t.2, Wrocław 1981.
- Józef Burszta, Folklor [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa-Poznań 1987.
- Roch Sulima, Folklor [w:] Wielka encyklopedia powszechna PWN, t., Warszawa
Literatura przedmiotu- W języku polskim:
- W.J. Gusiew, Folklor. Historia i aktualne znaczenie terminu, "Literatura Ludowa", 1974, 4/5.
- W. Krawczyk-Wasilewska, Wprowadzenie do folklorystyki, Łódź 1979.
- W. Krawczyk-Wasilewska, Współczesna wiedza o folklorze, Warszawa 1986.
- P. Nedo, Folklorystyka. Ogólne wprowadzenie, Poznań 1965.
- W.J. Propp, Podstawy klasyfikacji gatunków folkloru, "Literatura Ludowa", 1977, 2.
- F.L. Utley, Literatura ludowa - definicja operacyjna, "Literatura Ludowa", 1974, 1.
- P. Kowalski, Współczesny folklor i folklorystyka: O przedmiocie poznania w dzisiejszych badaniach folklorystycznych, Wrocław 1990.
- D. Simonides, Folklor słowny, [w:] M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej t.2, Wrocław 1981.
- Słownik folkloru polskiego, J. Krzyżanowski (red.), Warszawa 1965.
- R. Sulima, Folklor i literatura, Warszawa 1976.
- M. Waliński, Folklor i folklorystyka. Uwagi na marginesie definicji, "Literatura Ludowa", 1977, 4/5.
- W językach obcych:
- Standard dictionary of folklore, Mythology and Legend, M. Leach, J. Fried (eds.), vol. 1, New York 1949.
- A. van Gennep, Le folklore, Paris 1924.
- A. Varagnac, Définitions du folklore, Paris 1938.
Linki zewnętrzne Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Folklor":
Leonard Bernstein
kameralną, baletową, filmową i musicale dla
Broadwayu
. W swej twórczości wykorzystywał szeroko Folklor amerykański (pieśni kowbojskie, tańce meksykańskie, jazz). W karierze pomogło mu dwóch ...
Rozeta (architektura)
...
Święty Mikołaj (kultura masowa)
...
Baśń
...
Zamość
...
Babia Góra
...
Beskid Żywiecki
zamieszkiwania ziem, na których łączą się wpływy wielu kultur, rozwinęli wspaniałe formy Folklorystyczne w niemal każdym aspekcie ich życia. Obszar Żywiecczyzny jest w Polsce ...
Żywiec
odbywają się (obok
Wisły
i
Makowa Podhalańskiego
) największy i najstarszy polski festiwal Folklorystyczny: festiwal Folkloru Ziem Górskich oraz Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne. Na przeciągu 37 ...
Ilja Riepin
ukazywał przeciętnych ludzi, z którymi sam sie identyfikował. Repin często ukazywał wiejski Folklor, zarówno Ukraiński, jak i Rosyjski. W późniejszym okresie twórczości, od
1878
...
Werona
okresie średniowiecza7.2.1 Małe Jeruzalem7.2.2 Marmurowe miasto7.3 Osoby związane z Weroną7.4 Sławni goście7.5 Folklor7.5.1 Święty Zenon7.5.2 Święta Łucja7.5.3 Alboin i Rozamunda7.5.4 Anguane7.5.5 Inne legendy7.5.6 Bala ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Folklor":
Sekretny obrzęd, ludowa moralność i przestrogi gości z zaświatów - czyli tematyka ˝Dziadów cz. II˝ A. Mickiewicza (plansza 16)
a zwłaszcza męki piekielne upiora szarpanego przez ptactwo, mogą kojarzyć się z Folklorem i ludowymi opowieściami.
Z drugiej strony ten świat jest bardzo spójny ...
218. Struktura narodowościowa i etniczna Polski (plansza 12)
(w Gorcach). Grupy te różnią się nieco między sobą gwarą, strojem i Folklorem.Wraz z rozwojem turystyki rozwinęło się rzemiosło góralskie; wytwarzanie drobnych przedmiotów z ...
240. Charakterystyka regionów geograficznych. Karkonosze (plansza 9)
Wielkopolski i Małopolski. Sprawiło to, że w regionie nie wytworzył się specyficzny Folklor.
...
|